Ευγένιος Γιαννούλης, ο Αιτωλός

Ευγένιος Γιαννούλης, ο Αιτωλός (1597-1682)

Λόγιος κληρικός και ένας από τους πιο αξιόλογους δασκάλους του Γένους. Γεννήθηκε το 1597 στο Μεγάλο Δέντρο της Αιτωλίας και έμαθε τα πρώτα του γράμματα σε διάφορα μοναστήρια της περιοχής. Κατά το 1612 συμπλήρωσε την "εγκύκλια" παιδεία του και διδάχτηκε τη βυζαντινή μουσική στο μοναστήρι της Παναγίας στο Τροβάτο Ευρυτανίας, (τη γνωστή και αναπτυγμένη τότε κοινότητα των Αγράφων), κοντά στον ιερογιώτατο Αντώνιο (1614-1618). Το 1615 χειροτονήθηκε διάκονος στο μοναστήρι της Τατάρνας. Επισκέφτηκε τους Αγίους τόπους και έλαβε μεγάλη μόρφωση στη Σχολή της Βαρνάκοβας, στην Κεφαλλονιά από τον Παίσιο Μεταξά και στη Ζάκυνθο από το Θεόφιλο Κορυδαλλέα.

Το 1636 πήγε στην Κωνσταντινούπολη, (ως μοναχός πλέον), και φοίτησε στην Πατριαρχική Σχολή. Στην Πόλη γνωρίστηκε με τον Πατριάρχη Κύριλλο Λούκαρη. Από κει μετέβη στην Άρτα και διεύθυνε τη σχολή το 1639 και στο Αιτωλικό το 1640 όπου διδάσκει αρκετούς φοιτητές μεταξύ των οποίων και τον καταγόμενο από το Καρπενήσι Ιάκωβο, τον μετέπειτα επίσκοπο Λιτζάς και Αγράφων. Από εκεί στο Μεσολόγγι, όπου διεύθυνε την σχολή μέχρι το 1645. Όταν άρχισε ο Ενετο-Τουρκικός πόλεμος (1645-1669), έφυγε για την Ευρυτανία. Στο Καρπενήσι ανέπτυξε ξεχωριστή εκπαιδευτική δραστηριότητα. Ίδρυσε και λειτούργησε από το 1645-1661 Σχολή Ανωτέρων και σχολείο κοινών γραμμάτων, ενώ ανήγειρε εκ βάθρων τον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδας, τον υπήγαγε στο Πατριαρχείο και πέτυχε να χαρακτηρισθεί απ' αυτό ως Σταυροπηγιακός. Η άφιξή του Ευγένιου και η ίδρυση της ομώνυμης ανώτερης Σχολής του στο Καρπενήσι, γύρω στα 1645, ήταν ένα πολυσήμαντο ιστορικό γεγονός. ( Η ίδρυση των Σχολών του εδώ, ήταν μια αιτιοκρατημένη επιλογή του Γιαννούλη, που σχετίζονταν με την κοινωνικοπολιτική κατάσταση και την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Επιπλέον, γνώριζε πως κάποια σπέρματα εκπαιδευτικής παράδοσης υπήρχαν εδώ, πριν από τον 17ο αι.)

Η ίδρυση ανώτερης Σχολής στο Καρπενήσι ανταποκρίνονταν προς τις κοινωνικές λειτουργίες της περιοχής. Η κωμόπολη τότε ήταν σημαντικό εμποροβιοτεχνικό και διοικητικό κέντρο και αποτελούσε την κεντρική εμποροανταλλακτική αγορά για όλη την επαρχία. Παράλληλα, ο Ευγένιος Γιαννούλης ο Αιτωλός ανέδειξε την κωμόπολη σε μεγάλο πνευματικό κέντρο, ιδρύοντας εδώ την περίφημη Σχολή του, η οποία λειτούργησε από το 1645 ως το 1661, με μικρή μόνο διακοπή στα ορλωφικά, αναδεικνύοντας πολυάριθμους δασκάλους και λογίους του Γένους. Οι Καρπενησιώτες, φιλοπρόοδοι και δραστήριοι έμποροι, βρήκαν στο πρόσωπο του Γιαννούλη τον κατάλληλο άνθρωπο για να δημιουργήσουν σοβαρή εκπαιδευτική κίνηση. Έτσι, τις οικονομικές δαπάνες για την ίδρυση και λειτουργία της Σχολής, καθώς και για τη συντήρηση και μίσθωση του δασκάλου, ανέλαβαν με προθυμία οι κάτοικοι της αυτοδιοικούμενης κοινότητας. Στο Καρπενήσι, λειτουργεί παράλληλα και σχολείο για τη στοιχειώδη παιδεία, τα κοινά γράμματα, με  τους κατοίκους να συνεργάζονται με τον Ευγένιο όχι μόνο στα εκπαιδευτικά θέματα, αλλά και σε εκκλησιαστικά ή κοινωφελή έργα. Το 1645 άρχισε την ανακαίνιση εκ βάθρων του ναού της Αγίας Τριάδας, κυρίως για τις ανάγκες της Σχολής. Το κύρος και τη σοφία του Γιαννούλη, ήταν τεράστιο όχι μόνο στους ελληνοπρεπείς Καρπενησιώτες αλλά και στους οπαδούς του μουσουλμανικού δόγματος. Αλλά οι αντιθέσεις, ακόμα και οι προσωπικές, είναι σύμφυτες με την ιστορική ανάπτυξη. Ορισμένοι, πρώην διακεκριμένοι μαθητές του Γιαννούλη, όπως ο Αναστάσιος ο Παντοδύναμος κι ο Νικόλαος ο Βελεσδονίτης με μερικούς άλλους, διαφώνησαν με το δάσκαλό τους και ίδρυσαν δεύτερη Σχολή. Η προσπάθειά τους όμως δεν βρήκε ανταπόκριση, δυσαρέστησε όμως ιδιαίτερα τον Ευγένιο. Η Σχολή του Γιαννούλη, διατηρήθηκε στο Καρπενήσι μέχρι τα 1814, και πέρασαν απ’ αυτήν πολλοί και ικανοί πολυμαθείς δάσκαλοι του υπόδουλου Γένους, όπως : Ο Αναστάσιος Γόρδιος ο Βραγγιανιώτης, που εκτός από τη Θεολογία και την κλασσική Φιλολογία, σπούδασε και ιατροφαρμακευτική στην Πάδοβα της Ιταλίας. Διαδέχτηκε το Γιαννούλη στη Σχολή της Γούβας των Βραγγιανών.
          Ο Αναστάσιος ο Παντοδύναμος, που έκαμε δάσκαλος στο Καρπενήσι, και σχολάρχης στον Τύρναβο (1650-1655). Αργότερα δίδαξε στην Πατριαρχική Ακαδημία της Πόλης, όπου έγινε ιεροκήρυκας, για να γίνει τελικά στα 1671 Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. 
          Ο Νικόλαος Βελεσδονίτης ή Αγραφιώτης, που έγινε αρχίατρος του Σουλτάνου. Ήταν κάτοχος της ιατρικής με σημαντικό συγγραφικό έργο, γνώριζε την αραβική γλώσσα και είχε πολλές γνώσεις αστρονομίας και μαθηματικών.
          Οι Γρηγόριος Μάνεσης και Ιωσήφ Αρβανιτάκης, που και οι δυο έκαμαν το σχολάρχη, στη σχολή του Αιτωλικού. Ο δεύτερος, που λέγονταν Σκρούμπος, δίδαξε στο Αιτωλικό από τα 1665.
          Ο επίσκοπος Φαρσάλων Δαμασκηνός, ο οποίος ήταν Καρπενησιώτης, και συνεργάστηκε με τον επίσκοπο Λιτζάς και Αγράφων Δοσίθεο στα 1819, για να επανιδρύσουν τη σχολή του Καρπενησίου.
      

Ο Ιάκωβος, Καρπενησιώτης κι αυτός, ο οποίος έγινε επίσκοπος Λιτζάς και Αγράφων.  Στην ανώτερη Σχολή του Καρπενησίου ο  Ευγένιος Γιαννούλης δίδαξε 16 ολόκληρα χρόνια, δημιουργώντας μια λαμπρή εκπαιδευτική παράδοση στο χώρο της κεντρικής Ελλάδας. Το 1661 ο Γιαννούλης αφήνει το Καρπενήσι, διατηρώντας τους δεσμούς του μ’ αυτό, για να μεταβεί και να ιδρύσει Σχολή στα Μεγάλα Βραγγιανά, μετά από αίτημα των  κατοίκων της ισχυρής εκείνης κοινότητας των Αγράφων. (Είχαν ισχυρά τσελιγκάτα και ανθηρές βιοτεχνίες μάλλινων υφασμάτων, με ονομαστούς καποράπτες και αγωγιάτες). Η Σχολή λειτούργησε στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στη Γούβα  Βραγγιανών και φοιτητές έγιναν πολυάριθμοι απ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις της περιοχής και ο Γιαννούλης εσχολάρχησε εδώ για μια δεκαετία (1662-1673). Η υλική και ηθική βοήθεια των κατοίκων με την ενίσχυση των ξενιτεμένων , καθώς και η δίψα τους για την παιδεία, απέδωσαν ουσιαστικούς καρπούς. Η Σχολή απέκτησε πλουσιότατη και μοναδική για την εποχή Βιβλιοθήκη, που αριθμούσε 4.000 τόμους βιβλία στην ελληνική, τη λατινική και τη γερμανική γλώσσα, καθώς και πολλά αρχαία χειρόγραφα και κώδικες. Έτσι η Σχολή των Βραγγιανών αναδείχτηκε σ’ ένα σπουδαίο  κέντρο σπουδών, γνωστό στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης ως  Ελληνομουσείον των Αγράφων. Εκτός από τον Ευγένιο Γιαννούλη, τον Αναστάσιο Γόρδιο και τον Θεοφάνη, στη Σχολή δίδαξαν και λόγιοι σοφοί από άλλες περιφέρειες. Μετά από σύντομη επίσκεψη στο Καρπενήσι και τα γνωστά του μέρη της Αιτωλίας, επανήλθε το 1680 στην "ανήλιον" Γούβα των Βραγγιανών, όπου την 5η Αυγούστου του 1682 "εκοιμήθη εν Κυρίω".

[ πηγή: https://www.epoxi.gr ]