Το Αιτωλικό είναι ένα γραφικό χωριό του νομού Αιτωλοακαρνανίας κοντά στο Μεσολόγγι. Χτίστηκε στη νησίδα που χωρίζει τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου και τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού και συνδέεται με την ξηρά με δύο γέφυρες. Γι' αυτό και οι κάτοικοι συνηθίζουν να το λένε «Μικρή Βενετία».

Για πρώτη φορά αναφέρεται στην ιστορία από τον Ισπανοεβραίο περιηγητή του 12ου αιώνα Βενιαμίν της Τουδέλης. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας αναπτύχθηκε και αποτέλεσε οικονομικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής. Στην επανάσταση του 1821 ήταν κυριολεκτικά πρόφραγμα του Μεσολογγίου που πολιορκήθηκε σκληρά το 1823. Το 1824 οχυρώθηκε από τον Δ. Κοκκίνη. Υπέστη διαδοχικές κατακτήσεις που συνοδευόταν με καταστροφές.

Στο Αιτωλικό υπάρχουν οι ιστορικοί Ναοί των Ταξιαρχών και της Παναγίας (Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου) και της Παναγίας της  " Παζαρίτισσας ", μητροπολιτικός ναός και ο Ναός των Ταξιαρχών. Μέσα στο Ναό της Παναγίας, φυλάσσονται ακριβά κειμήλια ανεκτίμητης αξίας. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 2ου μισού του 18 αιώνα. Η εικόνα της Παναγίας και ο ονομαστός χρυσοκέντητος επιτάφιος, στην εκκλησία αυτή, την εποχή της επανάστασης του 1821, γίνανε πολλές συγκεντρώσεις. Εδώ έγινε και η περίφημη δίκη του Καραισκάκη το 1824.

Ο Ναός των Ταξιαρχών φημίζεται για το περίφημο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 18ου αιώνα. Δυτικά του ναού υπήρχε ιστορικό πηγάδι, που θαυματουργικά ξεδίψασε τους Αιτωλικιώτες κατά την πολιορκία τους από τους Τούρκους το 1823. Στο προαύλιο της εκκλησίας βρίσκεται ο Τάφος της κυρά Βασιλικής ( ο μεγάλος έρωτας του Αλή Πασά των Ιωαννίνων ).

Παλιές εκκλησίες καθώς και ξωκλήσια γραφικά και ιστορικά, πάνω σε κατάφυτα υψώματα ή μέσα στη θάλασσα ( Παναγία της Φοινικιάς ), όπου κάθε χρόνο οι Αιτωλικιώτες τελούν πανηγύρι και εορτασμό των αγίων, αποτελούν παραδοσιακούς χώρους συγκέντρωσης των Αιτωλικιωτών.

Το Πανηγύρι της Αγιαγάθης στις 23 Αυγούστου με τους αρματωμένους και τους καβαλάρηδες να μπαίνουν στην πόλη, αποτελεί πόλο έλξης των επισκεπτών, καθώς και των απανταχού Αιτωλικιωτών που σμίγουν κάθε χρόνο την ημερομηνία αυτή στο Αιτωλικό, διασκεδάζοντας με μοναδικό παραδοσιακό τρόπο. Το παραδοσιακό κιλίμι εξακολουθεί να υφαίνεται στα ιδιωτικά εργαστήρια από τις περίφημες υφάντρες του Αιτωλικού.

Αξίξει να αναφέρουμε ξεχωριστά ονόματα πνευματικών ανθρώπων από τους πολλούς που διαθέτει το Αιτωλικό. Το όνομα της διεθνούς φήμης χαράκτριας Βάσως Κατράκη της οποίας τα χαρακτικά έργα θα εκτίθενται στο Μουσείο Χαρακτικής " Βάσω Κατράκη " και στο εργαστήρι χαρακτικής.

Το όνομα του Λογοτέχνη - Ακαδημαϊκού Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, του λογοτέχνη - φιλολόγου Δ. Καρβέλη καθώς και του φιλολόγου - συγγραφέα Μ. Καλογήρου.

Τα παραδοσιακά καλόγουστα λαϊκά σπίτια, με τους ζεστούς, φιλόξενους, ήρεμους, ξεχωριστούς ανθρώπους, ανθρώπους που ζουν το σήμερα. Τα στενά πλακόστρωτα δρομάκια, όπου " oι τοίχοι των σπιτιών έχουν αυτιά ". Τα περιβόλια, οι πλατείες και οι αυλές γεμάτες με ζωή, λουλούδια, βουκαμβίλιες, γιασεμιά, γεράνια, νυχτολούλουδα, λεμονιές, πορτοκαλιές, νεραντζιές, φοινικόδεντρα. Το υπέροχο φώς του ήλιου που ζεσταίνει όλη τη διάρκεια του χρόνου, τα σμαραγδένια νερά της λιμνοθάλασσας. Η θέα της λιμνοθάλασσας και το ήσυχο τοπίο που ξεκουράζουν τον επισκέπτη, καθώς πεζοπορεί στον ήσυχο παραλιακό περιμετρικό δρόμο του Αιτωλικού. Τα " μαγέρικα " που θυμίζουν παλιές εποχές, προσφέρουν θαυμάσιες σπεσιαλιτέ στον επισκέπτη που θα γευτεί το υπέροχο ψάρι, το χέλι παστό ή φρέσκο και θα προμηθευτεί βρώσιμες ελιές, λάδι, φρέσκα ψάρια από τα πολλά ψαράδικα και αυγοτάραχο.

Τα ημιορεινά Δημοτικά Διαμερίσματα της Σταμνάς, Αγίου Ηλία, Χρυσοβεργίου, Φραγκουλαίικων, μαζί με το Αιτωλικό ( νησί ) έδρα του Δήμου, αποτελούν μια αρμονική συνύπαρξη του υγρού στοιχείου και των ημιορεινών περιοχών, του γαλάζιου με το πράσινο.

Στην περιοχή γύρω από τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού, αμφιθεατρικά θα λέγαμε, δέσποζαν οι Ομηρικές πόλεις, ΄Ωλενος, Πυλήνη, σαν μια πύλη μπροστά από το φαράγγι της Κλεισούρας, η Πλευρώνα, οι οποίες σύμφωνα με την μυθολογία οι πολεμιστές αυτού του Κράτους πήραν μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία και στον Τρωικό Πόλεμο μ 40 πλοία. Δέσποζαν επίσης και οι μεταγενέστερες πόλεις Ιθωρία πλησίον του Αγίου Ηλία και το Πρόσχιον. Στην περιοχή της Σταμνάς, σύμφωνα με την άποψη των αρχαιολόγων το νεκροταφείο που έχει ανακαλυφθεί πρόσφατα από τις ανασκαφές, θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα νεκροταφεία της Δ. Ελλάδας, με πλούσιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Τα ερείπια της αρχαίας Ιθωρίας με την ακρόπολή της, βρίσκονται κοντά στον σημερινό οικισμό του Αγίου Ηλία. Οι ανασκαφές, αποκάλυψαν Τάφους Μυκηναϊκής και γεωμετρικής εποχής, ενώ πλούσια ευρήματα φυλάσσονται στο αρχαιολογικό μουσείο του Αγρινίου. Ο  ΄Αγιος Ηλίας κτισμένος πάνω σε ύψωμα βορειότερα από την κορυφή του υψώματος όπου είναι κτισμένο το εκκλησάκι του Αη Λιά από το ένα μέρος καλύπτεται από πλούσια βλάστηση και προσφέρεται για βοσκότοπους και το υπόλοιπο τμήμα του έχει καλλιεργηθεί κυρίως από ελαιώνες, καπνά και αμυγδαλιές που κάνουν το άγριο τοπίο πανέμορφο.

Κοντά στο χωριό Χρυσοβέργι βρίσκονται τα τείχη της αρχαίας Αιτωλλικής πόλης Φάνα. Βόρεια χτισμένο, στις πλαγιές του λόφου της Κλεισούρας και αριστερά της εθνικής οδού καθώς ανηφορίζουμε για το Αγρίνιο, αγναντεύει κάτω τα σμαραγδένια νερά της Λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού. Το Χρυσοβέργι κατάφυτο από ελιές με ανεπτυγμένη και την κτηνοτροφία, πλούσιο και καταπράσινο, βασίζεται στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων και στην κτηνοτροφία.

Στο πλούσιο κάμπο που απλώνεται κατεβαίνοντας το φαράγγι της Κλεισούρας προς το Αγρίνιο, σαν παραδοσιακό χαλάκι ( από τα ξακουστά υφαντά παραδοσιακά κιλίμια του Αιτωλικού με τα έντονα καθαρά χρώματά τους ) εμφανίζονται δεξιά και αριστερά της κύριας αρτηρίας σύνδεσης της Πελοποννήσου με την Β.Δ. Ελλάδα τα Φραγκουλέικα. Οι κάτοικοι κατάγονται από την Ροσκά Ευρυτανίας. Κτηνοτρόφοι που κατέβαιναν το χειμώνα και από νομάδες έγιναν μόνιμοι κάτοικοι.

[πηγή: https://www.wiw.gr/greek/aitoliko_municipality_of_aitoliko/]